Esimerkkiasiakirja: Skaran arkkipiispan päätös Nanne Kärlingin tapauksesta
Vuonna 1476 annettu, Ruotsin valtionarkistosta löytyvä asiakirja
sisältää kopioita useista aikaisemmista riitaan liittyvistä
asiakirjoista. Tässä kopiot on jaettu eri kappaleisiin.
RA, Or. Perg. 14.6.1476 Skara 14.6.1476
In nomine Domini Amen. Nos Johannes Dei et apostolice sedis gratie episcopus Scarensis causam cuiusdam nobilis matrone Cristine Cristierni relicte
quondam Nobilis viri nannonis
/ Kerlingh bone memorie nunc vero legittime nobilis et strenuui viri
Karoli Ärengislasson nostre dyocesis laici ex speciali delegatione bobis
facta per sanctissimum in Christo patrem et dominum domunum Sixtum / papam
quartum suscepimus fine canonico terminandam cuius tenor sequitur in hec
verba:
"Sixtus episcopus servus servorum Dei venerabili tratri Episcopo
Scarensis salutem et apostolicam benedictionem. Sua nobis dilecta in Christo
filia / Cristina Cristerini mulier tue dyocesis peticione monstravit quod
olim ex parte quondam Nannonis dicti Kerlingh laici eius dum viveret mariti
bone memorie Dominico tituli sancte crucis in Jerhusalem / bresbitero
cardinali expostio quod cum olim abbas et conventus monasterii sancti
Bernadi in Varnhem Cisterciensis ordinis dicte dyocesis instantibus parentibus
dicti Nannonis ipsum tunc quartumdecimum sue / etatis annuum attingentem
in monachum eiusdem monasterii licet ipse Nanno se monachum metu parentum
eorundem et non alius esse expresse assereret recepissent ac idem Nanno
ab illo antequam quarta pars anni / illius transiret animo non profitendi
recedens ad seculum fuisse reversus necnon postquam ad monasterium ipsum
procurantibus abbate et conventu prefatis fuerat reversus ab eo anno probacionis
mundum effluxu / eodem animo habitu suo derelicto recessisset per quendam
ipseque suum germanum ad monasterium
de Alwastra eiusdem ordinis Lincopensis diocesis ductus et per illius
abbatem in eo metu dicti germani habitu re/assumpto ad monasterium prefatum
sancti Bernardi remissus fuisset et deinde oportunitate captata ab illo
exivisset et tandem metu relegacionis
a patria et excommunicationis sententie penarum in eum per venerabilem
/ fratrem nostram archiepiscopum Upsalensem casu quo ad dictum monasterium
sancti Bernardi non rediret latarum ad illud reversus ab eo in quo nulla
per eum emissa professione ante decursum quartidecimi an/ni predicti obtenta
ab abbate ipsius monasterii sancti Bernardi licentia exivisset et ad seculum
denovo fuisset reversus idem cardinalis auctoritate domini pape cuius
penitentiarie tunc curam gerebat episcopo Vexionensis eius proptio nomine
non expresso cum idem nanno ordinarium suum in hoc casu suspectum haberet
suis litteris instante dicto nannone commisit ut si premissa per diligentem
inquisicionem inveniret fore vera / ipsum Nannonem quod premissa monasterio
et ordini predictis in nullo obligatum nec eciam alteri ordini astrictum
fore sed ipsum libere et licite in seculo remanere posse declararet aliqsque
et alia faceret prout in eisdem litteris plenius dicta contineri cumque
postmodum venerabile frater noster Laurencius episcopus Vexionensi presentatis
sibi per eundem Nannonem litteris eisdem ac super illis per ipsum episcopum
/ diligenti inquisitione prehabita ipsa narrata reperisset veritate subniti
forma earundem litterarum servata diffinitivam per quam prefatum Nannonem
ordini aut monasterio predictis seu cuicumque / alteri ordini non astringi
quiymmo libere et licite premissis non obstantibus in seculo remanere
posse pronunciavit et declaravit sententiam promulgavit et licet dictus
Nanno post prolacionem sententia huiusmodi a qua per quam piam appellatum
non est matrimonium cum prefata Cristina cui quamdiu vixi laudabiliter
cohabiteravit contraxerit et ex ea quendam Nannonem Nannonis genuerit
tamen a nonnullis / ipsius Cristine
emulis ac in bonis per eosdem Nannonem Kerlingi et Nannonem Nannonis
quibus succesit relictus nimus iuste succedere anhelantibus asseritur
ipsum Nannonem Kerlingh religioni / huiusmodi obligatum fore ac Cristinam
cum eo non in matrimonio sed concubernio
permansisse Nannonem Nannonis vero prefatos illegittimum esse ipsamque
Cristinam in bonis relictis predictis succedere / non posse quare pro
parte dicte Cristine nobis fuit humiliter supplicatum ut statui suo ac
eius ac Nannonis Kerlingh ac Nannoni Nannonis predictorum honori super
hoc providendo sententiam / predictam observari per discretum aliquem
mandaremus. Quocirca fraternitati tue per apostolica scripta mandamus
quatenus si est ita diffinitivam sententiam predictam sicut iuste prolata
est et ab ea appellatum non fuerit facias auctoritate nostra appellacione
postposita per censuram ecclesiasticam involabiliter observari. Datum
Rome apud sanctum petrum anno incarnationis dominice millesimo quadringentesimo
septuagesimo quarto / idus decembris pontificatus nostri anno quarto."
Hac itaque delegacione visa, lecta et intellecta et peticione recepta
per litteram venerabilis fratris nostri domini Henrici episcopi Lincopensis
cintaminus eundem Karolum nobili stam / maritum dicte Cristine per honorabilem
virum dominum Gotzscaloni in Honxdal cum testibus fidedignis ut compareat
in quo in dicta Kalmarnensi proxime celebranda qui ut ob edire filius
comparuit eorum nobis ac / venerabili capitulo nostro cum litteris et
probacionibus suis fortioribus que in hoc extracto plenius continentur
asserens se ubicumque vocatum velle libencius comparere, proinde eciam
idem Karolus presentavit nobis quandam litteram recolende memorie / sanctissimi
in Christo patris et domini domini Nicolai pape quinti delegate in Christo
fratri episcopo Vexionensi eius proprio nomine non expresso sub hac forma:
"Nicolaus episcopus servus servorum Dei venerabili fratri
episcopo Vexionensi / et dilecto filio eius in spiritualibus vicario generali
salutem et apostolicam benedictionem. Conquestus est
nobis Nanno Kerling laicus pauper orphanus Scarensis
dyocesis quod nobilis vir Ericus Holmstensson mile
Lincopensis dyocesis super quibusdam bonis immobilibus pecuniarum summis
et rebus aliis iniuriatur eidem, ideoque discretioni vestre per apostolica
scripta mandamus quatenus illos
sub quorum iurisdictione iniuriatur / ipse consistit attencius moveatis
ut eidem pauperi super premissis exhiberi faciant iusticie complementum
alioquin partibus convocatis audiatis causam et appellacione remota usuris
cessantibus debi/to fine decidatis facientes quod decieretis per censuram
ecclesiasticam firmiter observari provisio ne in terram dicti nobilis
interdicti sententiam proferati nec mandatum a nobis super litteris receperitis
speciale tes/tes autem qui fuerint nominati si se gratia odio vel timore
subtraxerint censura simili appellacione cessante compellatis veritati
testimonium perhibere quod si non ombo hiis exequendis potuerit interesse
/ alter vestruym ea nichilominus exequatur. Datum Rome apud sanctum petrum
anno incarnationis dominice millesimo quadringesimo quadragesimonono decimo
kalendas februarii pontificatus nostri anno tertio." /
Hac littera visa, lecta et intellecta
nec in aliqua sui parte quomodolibet viciata idem Karolus coram nobis
et venerabili capitulo nostro quandam litteram sentencialem sub forma
stili laycalis presentavit venerandorum nobilius / ac procerum virorum
consiliariorum regni Swecie de finali diffinicione terminacionis cause
supramemorati Nannonis Cristin et filii eorundem cuius continencia sequitur
in hunc modum:
"Vi Olaff med Gudz nadh bis/scop i Vesterars, mester Kätil postulatus
i Lincköpungh, Aboth Rodolf i Alwastra, her Eric Nipertz, Twre Turesson
marsk et Bo Stensson et Birgher Trolle, Ärengisl Nielsson, Cozscall Laurensson,
Magnus / Benctsson, ffadher Ulfsson, Ake Iensson, her Ärengisl Geddha,
Erik Rynningh, ok Johan Cristiernsson Riddare, härom witherligt medh thetta
varth upna breff arom effter gwdz byrd medi uppa / the x tysdagen nest
effther domenicam invocavit tha vi satho for rettha i convento stwonne
i Vastenen effthe var nadhighe herris Konungh Cristierns beifalningh kom
for oos / ärligh ok wälbyrdoghe man her
Erik Holmstensson riddare på twna och kerdhe til hustru Cristin Nanna
Kerlings effther liffva ok hennes barn ok sagdhe at the mottho egh gonga
i arff / effthe Nanno Kerlingh med hans hustru ok sagdhe at han var en
mwnk i Varnhem hulket Karl Ärengislason
paa forenämpde hustru Cristin ok therres barna vegna kom fram for
rethum / med Nannes breff som han hade fonghet i Rom at han motte giffta
sek laghlika effter landzlaghim, hulket pawen ok cardinales skytho hanno
til biskop Laurens i Vexio ath han / skulle the ransaka vm han haffdhe
med vilia och biraddho modhe giort sina professionem hulket biscop Laurens
ok hans capitulares thet aw'wogho ok ransakade at han aldrik giordhe professionem
/ utan vart noddher in i Varnema kloster ok sagdhe forenampde biscop Laurens
ath han motte sek gifftha effthe Swerikis lagh nw
effthe swadana ranzsakan ath han war laglika giffter / ok
laglika kilder aff klostred med dom oc retthe randsakan ty dömdhe
vi hunne oc theras barn till allan fwllan ärffwadeel i losa ok fasto swm
en brodher skal erffwa alla / hwar theras arff kan helzt samma falla ok
förbiwda vi alla ok hwari en serdelis
vidh sek henne ella theras barn yttermere här effther hinder eller hinder
lata qwelia ella mödha i nogra matho vidh sina XL Swenska mark fore
konungx dom til mera visso ok / högre forwarning tha hengia wi war in
cigle för thetta breff swm giffuet är är dagh ok stadh swm förnämpt star."
Hiis preterea ut premissum est visus lectis et intellectis in presencia
venerabilis capituli nostri idem Karolius nobilis vir quodam instrumentum
publicum in medium produxit quod non est opus hinc / extracto insevere
cum sit per auctentica et honorabilem virum dominum Olawm Benedicti canonicum
Scarensis ecclesie et sacri imperii auctoritate et gratia publicum notarium
fideliter debite et examinate copiatur actum ac in / publicum instrumentum
ex litteris venerandorum virorum domini vestrum Laurenti episcopi Vexionensi
et domini Arvidi abbatis Varnhem cisterciensis ordinus nostre dyocesis
quas quidem litteras idem instrumentum de verbo ad verbum continet vera
forma fass / etc. et nos omni venerabili capitulo nostro vidimus, legimus
et intelleximus ac fideliter examinatas non rasa non abolitas non cancellatas
nec in alique suarum parte cuiusmodolibet invenimus viciatas sed sanis
/ saluis integris et incorruptis sigillis vidimus roboratas quapropter
nos Johannes episcopus memoratas iudex in causa preexpressa per sedem
apostolicam deputatus ex premissis tenoribus rescriptorum sententiarum
/ et instrumentorum tam hic insertorum quam alius visorum sigillatorum
non vociatorum vel suspectorum sed firmam fidem ubilicet faciencium sufficienter
informati presenti nostro decreto declaramus prefatam sententiam / sicuti
iuste lata est nec appellacione suspensa iurem transmisse iudicatam. Igitur
Christo nomine invocato venerabilis capituli nostri matar [?] deliberacione
et consultacione premis sub censuris ecclesiasticis parti adver/se perpetuum
silencium imponimus et sententias pro parte nobilis matrone Cristine rite
et canonice iure promulgatas auctoritate apostolica nobis in hac parte
delegata iudicialiter confirmamus in cuius rei fidem et testimonium sigillum
nostrum inacum sigillo veneravilis capituli nostri appendi facimus ad
maiorem etiam firmitatem et evidentiam premissorum. Datum et actum in
civitate nostra Scarense feria sexta infra octavas corporis Christi Anno
domini millesimoquadringentesimo septuagesimosexto.
(Transkriptio: Kirsi Salonen)
Kirsi Salonen
Sisältö